Palowicki kościół - perła śląskiej sztuki sakralnej

nawigacja: Architektura » Kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej » Palowicki kościół - perła śląskiej sztuki sakralnej

Drewniane kościółki kojarzą się na ogół ze środowiskiem wiejskim. Palowice mogą poszczycić się jednym ze 122 zabytkowych kościółków, jakie zachowały się na Górnym Śląsku.

Powstanie leszczyńskiego kościoła
Mimo, że powstanie kościoła p.w. Trójcy Przenajświętszej datuje się na koniec XVI w., spotkać można hipotetycznie wcześniejsze daty. Istnieje widokówka z lat 60. XV w., na której przedstawiony jest owy leszczyński kościół. Najstarsi leszczyńscy parafianie twierdzili, że na jednej z belek kościoła widniał napis „1446”. Są to jednak informacje niepotwierdzone żadnym dokumentem, dlatego obecnie przyjmujemy, że kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej w Leszczynach powstał w latach 1594-1595 w konstrukcji zrębowej. Został zbudowany na miejscu posadowienia starszego kościoła, dlatego niektóre elementy konstrukcji mogły być wykorzystane do budowy jego następnika. Niewiadomo również, czy kościół w całości został zbudowany od nowa, czy został jedynie rozbudowany.

Rozbudowa kościoła
W 1606r. do nawy kościoła cieśla Jan Ożga dobudował wieżę słupową o mocno skośnych ścianach i szerokim hełmie namiotowym; hełm wieży – piramidalny. Budowniczego wieży wskazuje napis na jednej z belek umieszczonych w wieży. Datę tę przyjmuje się więc za niepodważalną, jeśli chodzi o powstanie kościoła, bowiem w tym właśnie roku kościół, poprzez dobudowanie wieży, został wykończony i przyjął kształt znany nam do dnia dzisiejszego.

Losy leszczyńskiego kościoła. Jego rozbiórka i rekonstrukcja
Po około stu latach istnienia kościół został zamknięty, a powód nie został do końca poznany. Być może było nim wyludnienie parafii. Inna wersja to brak funduszy na utrzymanie kościoła. Istnieje jednak legenda, że kościół został zamknięty za karę, w skutek popełnienia zbrodni. Leszczynianie przyłączeni zostali do parafii bełkowskiej. W tym czasie kościół otwierany był jedynie przy wyjątkowych okazjach, takich jak śluby lub uroczystości związane z właścicielami Leszczyn. W 1911r., dzięki staraniom mieszkańców Leszczyn o ponowne utworzenie miejscowej parafii, wznowiono jej działalność.

Z biegiem upływu lat Leszczyny rozrastały się coraz bardziej. Kiedy tylko pozwalała pogoda, niedzielne msze św. odbywały się pod „Lipą Trójcy Świętej”, ponieważ mały kościółek nie był w stanie pomieścić tak wielkiej rzeszy parafian. W 1937r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła p.w. Św. Andrzeja Boboli, przy którym prace zakończono dopiero po II wojnie światowej. Po poświęceniu nowej świątyni parafianie coraz rzadziej zaglądali do zabytkowego kościółka. Dzięki staraniom proboszcza ks. Wilhelma Dłucika w starym kościele odprawiano raz w tygodniu mszę św. Z biegiem czasu i to ustało, a potrzebujący remontu kościół stał opuszczony. Opuszczony, z nielicznym, aczkolwiek cennym wyposażeniem stawał się łatwym celem kradzieży. Wszelkie zabezpieczenia i kompleksowe zabiegi renowacyjne, których wymagał, pociągały za sobą spore nakłady inwestycyjne. Jednak na to nie mogła sobie pozwolić miejscowa parafia, na której terenie istniał nowy, w pełni użytkowany kościół.

Wreszcie, po wielu latach zmagań, została wydana decyzja o przeniesienie kościółka do Palowic. Leszczynianie nie przyjęli jej z wielkim optymizmem, bowiem dla wielu z nich owa świątynia miała znaczenie sentymentalne. Było jednak wiadome, że nowe posadowienie zabytku wpłynie pozytywnie na jego dalsze losy – będzie odremontowany, zadbany, a palowiccy mieszkańcy otoczą go należytą opieką.

Zgoda na przeniesienie zabytku została wydana w 1980r. Po śmierci ks. Ludwika Pitasa – woszczyckiego proboszcza zabiegającego o przeniesienie owego kościółka, wszystkimi formalnościami prawnymi, architektonicznymi i organizacyjnymi zajął się ks. Alfred Szkróbka. Palowiczanie sami poradzili sobie z pracami rozbiórkowymi. Później w/w ks. Szkróbka sprowadził z Orawy grupę cieśli, którzy zajęli się pracami rekonstrukcyjnymi. 14 września 1980r. uroczyście zostało poświęcone miejsce, gdzie miała stanąć świątynia. Wiosną 1981r. rozpoczęły się prace rozbiórkowe, a 5 maja zostało zakończone przewożenie poszczególnych elementów do Palowic.

18 maja 1981r. rozpoczęto rekonstrukcję zabytku. Dnia 1 września ks. Alfred Szkróbka, który kierował pracami wokół kościoła został proboszczem w Bytomiu-Łagiewnikach. Jego następca zajął się pracami wykończeniowymi, urządzaniem wnętrza świątyni, pracami przy obejściu i budowie probostwa. Jednak przede wszystkim największy trud w całe to przedsięwzięcie włożyli sami parafianie, którzy dzień w dzień pomagali na placu budowy udostępniając nie tylko swój sprzęt, ale i własne siły.

W przeciągu kilku następnych miesięcy budynek zrekonstruowany i odrestaurowany wrósł w palowicką ziemię. Stał się istotnym komponentem miejscowego krajobrazu. Skorzystał z tego nie tylko budynek, lecz również okolica oraz społeczność, otrzymująca zarówno upragniony kościół, jak również materialne dobra naszej historii. Obecna lokalizacja, poniekąd przypadkowa, nie umniejsza wartości zabytku. Kościół usytuowany na niewielkim wzniesieniu jest doskonale wyeksponowany w otoczeniu. Widoczny z daleka dominuje nad niewysoką zabudową miejscowości.

Kształt architektoniczny
Kościół ten w swoim układzie przestrzennym w pełni oddaje charakter śląskiej drewnianej architektury sakralnej. W zasadzie nie odbiega od innych jej przykładów, jedynie w przypadku wieży wykazuje pewne cechy osobowe. Bryłę kościoła kształtują trzy główne elementy: korpusy nawy i prezbiterium oraz wieża. Pierwsze – założone na planie prostokąta – przykryte są dwuspadowym dachem. Zróżnicowana wysokość ich kalenic [górnych krawędzi połaci dachowej], spotęgowana umieszczoną nad nawą sygnaturką [niewielką wieżyczką usytuowaną na dachu kościoła, mieszczącą zwykle mały dzwon kościelny], podkreśla przynależność do śląskich kościołów. Za charakterystyczny wizerunek odpowiada wieża, dzięki swej formie i proporcjom. Zwężająca się stopniowo ku górze zwieńczona jest hełmem namiotowym. Bryłę ponadto wzbogacają dwie kruchty i zakrystia. Kościół w części prezbiterialnej i nawowej, jak wiele innych jemu podobnych, wykonany jest w konstrukcji zrębowej. Polega ona na układaniu poziomych bali jeden na drugim i połączeniu ich w narożnikach węgłem w zamknięty wieniec. Zasadę tę uwidaczniają na zewnątrz jedynie dolne partie ścian, gdyż obiekt prawie w całości pokryty jest gontem. Odmiennie wzniesiono wieżę, której właściwą konstrukcję tworzą słupy. Kościół obiegają wokół parterowe, niskie, bezpodporowe podcienia zwane przydaszkami. Nawiązywały one funkcją i formą do rozbudowanych, podpartych na słupach sobót. Kryte dachem pulpitowym z gontem stanowiły zabezpieczenie ścian i pecek [dolnych belek o największej grubości, wykonanych z drewna dębowego] przed opadami. W odróżnieniu od sobót, nie pełniły funkcji schronienia dla wiernych.

Nadszedł rok 1981. W ciągu zaledwie pięciu dni wiosny palowiczanie dokonali rozbiórki zabytku śląskiej architektury sakralnej w Leszczynach, przewożąc każdy detal na nowe miejsce. Potem pod okiem cieśli z Orawy w ciągu czterdziestu dni dokonali rekonstrukcji. Inicjatorem całego przedsięwzięcia był proboszcz woszczycki ks. Ludwik Pitas, który, z powodu śmierci, nie doczekał nawet zgody władz na przeniesienie kościoła. Właściwym budowniczym był ks. Alfred Szkróbka, który awansował niebawem na proboszcza do Bytomia-Łagiewnik. Dokończenia budowy, a następnie przejęcia symbolicznych kluczy do nowo erygowanej parafii Palowice, dokonał ks. Reinhard Schittko, pierwszy proboszcz palowicki.

W Leszczynach kościół ten stał do 1981r. Na miejscu jego dawnego posadowienia znajduję się informująca o tym tablica pamiątkowa.

21 października 1981r. nastąpiło poświęcenie kościoła, erygowanie parafii i mianowanie proboszczem ks. Reinharda Schittko. On to w 2006r. zajął się organizacją srebrnego jubileuszu parafii, kościoła i 25-leciem pełnienia funkcji proboszcza.